Prevoz u Atini

Javni prevoz u gradu

Gradski prevoz je jeftin i pokriva veliku površinu grada ali je često zagušen. Karte se prodaju na autobuskim stanicama, kioscima i potrebno ih je poništiti na automatima naranđžaste boje u autobusima ili stanicama podzemne železnice. Kazna za švercovanje je vrlo visoka. Postoji i mesecna karta za celu gradsku mrežu.

Aerodrom

Atina ima medjunarodni aerodrom “Elefterios Venizelos” koji je jedan od najprometnijih u Evropi. Otvoren je za putnike 29 marta 2001 i jedini je civilni aerodrom u Atini. Aerodrom je baza za Olimpic Airlines. Nalazi se 27 km istočno od centra Atine. Na aerodromu se nalazi oko 50 prodavnica i 14 restorana gde možete da jedete. Na parkingu aerodroma može da se parkira 4800 vozila gde postoje moderni automati za brzo i efikasno plaćanje parkinga za duže i kraće parkiranje.

Postoji shuttle sluzba koja vozi od vrata do vrata sa aerodroma za 9 EUR www.athensairportshuttle.com

Nabrži način je da idete metrom linijom 3 (plava linija) koji sa aerodroma vozi do stanice Syntagma u centar Atine. Karta je oko 8 eur. Vožnja traje 27 minuta.

Postoji i podzemna železnica koja ide do Larissis Reailway Station za 8 EUR, koja je glavna železnička stanica u Atini.

Taksi vozila vas čekaju na izlazu broj 3. U proseku je voznja do centra 20 eur.

Za sve one koji kraće ostaju u Atinu, na aerodormu postoji deo za odlaganje i čuvanja prtljaga.

Luka Pirej

Pirej je glavna luka Grčke i Atine. Udaljena je od centra Atine samo 9 km. Godišnje kroz ovu luku prodje oko 19 miliona turista, tako da je Pirej jedna od najprometnijih putničkih luka u Evropi. Najbrojniji su turisti na relaciji Atina (aerodrom) – grčka ostrva. Iz Pireja voze brodovi do svih grčkih ostrva: Mikonos, Santorini, Paros, Ios, Kos, Rodos, Krit…

Autobusi

Plavo beli autobusi voze svaki dan a na većim trasama postoje I noćne linije. U najposećenijim delovima Atine postoje trase žutih trolejbusa, ali naš savet je da centar grada obiđete pešice. Podzemna železnica (Linija 1) vozi sa severa prema jugu povezujući kvart Kifissa i luku Piraeus.

Podzemna železnica je proširena za potrebe Olimpijade 2004. Linija 2 saobraća od Agios Antonios do Agios Dimitrios dok linija 3 vozi od četvrti Monastiraki do aerodroma Eleftherios Venizelos. Postoje I dodatne tri linije koje povezuju centar Atine sa morem: jedna vozi od Syntaga do Neo Faliro, druga od četvri Syntagma do Glyfade, a treća od Neo Faliro do Glyfade.

Taksi

Radio taksi možete da pozovete preko telefona a postoji nekoliko taksi firmi. Možemo izdvojiti Athina i (tel: +210 921 7942), Ermis (tel: +210 411 5200), Hellas (tel: +210 645 7000) i Ikaros (tel: +210 515 2800). Službena taksi vozila su žute boje, registarske pločice su bele s crvenim brojevima, a možete ih zaustaviti na ulici. Napojnice nisu uobičajene, ali su taksisti skloni „zadržavanju ostatka“. Taksi usluge u Atini jeftinije su od svih ostalih Evropskih metropola, ali trebate proveriti da li je taksimetar uključen i ispravan. Budite spremni da dodatno platite za prtljag, putovanje do aerodroma kao i za noćnu vožnju – trošak je naveden na engleskom jeziku na cenovniku unutar taksi vozila.

Vožnja po gradu:

Vlada je uložila velike napore u smanjenje prometne gužve i zagađenje Atene. Shema za smanjenje prometnih gužvi je jednostavna: od ponedjeljka ujutro do petka poslepodne parnim danima u mesecu voze automobili čije registarske oznake završavaju parnim brojem, a neparnim danima voze automobili čije registarske oznake završavaju neparnim brojem. Strana vozila su izuzeta iz ovog pravila. Parking u centru grada je vrlo otežan, parkirnih mesta je malo, tako da pauk služba radi stalno. U centru je najveći parking na trgu Kathmonos, ali je najpraktičnije parkirati ispred Olimpijskog stadiona te koristiti podzemnu železnicu – vožnja do centra grada traje 25 minuta.

Iznajmljivanje automobila:

Državljani zemalja članica Europske unije trebaju imati vozačku dozvolu svoje zemlje, a svi ostali vozači trebaju da imaju Međunarodnu vozačku dozvolu kako bi mogli da iznajme automobil. Vozači moraju biti stariji od 21 godine. Najveća rent-a-car poduzeća su:

- Avis(tel: 210 322 4951;http://www.avis.gr),

- Budget(tel: 210 921 4771;http://www.budget.gr),

- Europcar(tel: 210 924 8810;http://www.europcar.gr) i

- Hertz(tel: 210 922 0102; http://www.hertz.gr).

Iznajmljivanje skutera i bicikla:

Skuteri su vrlo popularno sredstvo prevoza u Atini, a vožnju bicikla ne preporučujemo. Skutere i bicikle možete iznajmiti kod Rent Moto, Robertou Gali 1, Makrigiani (tel: 210 923 4939;http://www.motorent.gr/).

Prevoz u Atini

Drugi svetski rat

Grčku je napala fašistička Italija 28. oktobra 1940. godine, a Nemačka 6. aprila 1941., dakle istog dana kada i Jugoslaviju. Do kraja aprila slomljen je otpor grčkih branilaca.

Zemlja je okupirana i podeljena između Italijana, Bugara i Nemaca, a vlada, kralj i nešto vojske pobegli su u Egipat (oko 3500 oficira i 15 000 vojnika, sa delom generalštaba).

Grčki narod se nije pomirio sa okupacijom. Već u septembru 1941. godine stvoren je Grčki antifašistićki front EAM, a on je iznedrio regularne ustaničke jedinice ELAS.

U početku su pripadnici ELAS-a dejstvovali partizanskom taktikom, sabotažama, diverzijama i sl., ali su kasnije izvodili i složenije akcije, tako da su već 1942. godine stvorili veću slobodnu teritoriju u Trakiji, Egejskoj Makedoniji i Epiru. Početkom te godine pristalice monarhizaformirale su svoje oružane formacije u liku Nacionalne demokratske grčke vojske – EDES, ali su te snage bile manje – više pasivne sve do kraja rata.

Front EAM je formirao Politički komitet narodnog oslobođenja, u stvari privremenu vladu, sproveo izbore za Nacionalni savet (skupštinu) i na kraju je od njegovih i predstavnika emigrantske vlade formirana Vlada nacionalnog jedinstva.

Nemci su isterani iz Atine u oktobu 1944. godine.

Slobodu je grčki narod platio visokom cenom. Poginulo je 420 000 ljudi, u logorima je bilo 190 000, a za taoce je uzeto više od 88 000. Zemlja je bila razorena i opustošena.

Drugi svetski rat

Dvadeseti vek

Jake slobodarske težnje grčkog naroda i pritisak na nemuslimansko stanovništvo u Turskoj, naročito izražen posle mladoturskog prevrata 1908. godine, doveli su do stvaranja Balkanskog saveza između Srbije, Crne Gore, Bugarske i Grčke. Cilj je bio proterivanje Turske sa Balkana.

Godine 1912. počeo je Prvi balkanski rat, koji je imao i obeležje međunarodne krize, pošto su velike sile nastojale da ostvare svoje interese u ovom delu sveta. Članice Atlante su podržavale balkanske saveznike, s tim što je Rusija želela da ih okrene i protiv Austrije. Centralne sile (Nemačka, Austrougarska i Italija) stajale su iza Turske.

Prva je u rat stupila Crna Gora, u nameri da privuče što više turskih snaga na svoje ratište. Ubrzo su Tursku napale i Srbija, Bugarska i Grčka. Zahvaljujući dobroj pripremljenosti armija i visokom moralu, koji je bio izraz želje da se skine jaram petvekovnog robovanja pod Osmanlijama, saveznici su nizali pobedu za pobedom.

Srpska vojska je oslobodila Makedoniju i preko Albanije izbila na Jadransko more, Bugari su opseli Jedrene, a Grci Solun.

Intervencijom velikih sila sklopljeno je primirje, a Turska se odrekla gotovo svih poseda na Balkanu.

Ali balkanski saveznici nisu mogli da se slože oko podele osvojenih teritorija, pa je izbio Drugi balkanski rat.

Grčka i Srbija su ponovo bile zajedno protiv Bugarske, koja se i nije mnogo angažovala u prvom ratu, a zahevala je celu Makedoniju za sebe. Srbija je ukazivala na promenjene okolnosti (stvaranje nezavisne albanske države) i neispunjenje obaveza iz vojne konvencije, ali je vojna klika Bugarske svesno srljala u rat. Napala je, bez objave rata, srpsku i grčku vojsku.

Najveća bitka vođena je na Bregalnici početkom jula 1913. godine. Bugarska je pretrpela težak poraz (25 000 mrtvih i ranjenih), ali se njena šteta nije ogledala samo u tome. Avanturu Bugarske iskoristile su Turska i Rumunija i napale je sa juga i severa. Bukureškim mirom 1913. godine Rumunija je dobila Dobrudžu, Makedoniju su dobile Grčka (Egejsku), Srbija (Vardarsku) i Bugarska (Pirinsku). Grčka je pored dela Makedonije dobila i Tesaliju, zapadnu Trakiju, deo Epira i ostrvo Krit.

U Prvom svetskom ratu Grčka je na strani Antante, što znači da je ponovo rame uz rame sa Srbijom i Crnom Gorom. Na početku rata je, u stvari, Grčka bila neutralna, jer germanofilski krugovi u Atini nisu dozvolili Elefterosu Venizelosu da ispuni obaveze iz srpsko – grčkog ugovora iz 1913. godine.

On je podneo ostavku. I pored toga Antanta je na grgkoj teritoriji obrazovala Solunski front.Srpska vojska je posle sjajnih pobeda nad Austrougarskom na Ceru i Kolubarskoj bici ipak morala da se povuče i preko Albanije, dođe na Krf, a odatle, posle oporavka, i na Solunski front. Godine 1917. Antanta je oformila germanofilsku vladu u Atini, Venizelos je ponovo preuzeo vlast i Grčka je zvanično ušla u rat protiv Centralnih sila.

Posle Prvog svetskog rata Bugarska je ustupila Grčkoj egejsku obalu do reke Marice. A posle olašćenja saveznika, radi zaštite svoje manjine u Anadoliji, grčka vojska je ušla u Izmir, što je dovelo do novog rata protiv Turske. Taj rat je trajao dve i po godine (1919. – 1922.) i bio jedan od najkrvavijih u istoriji Grčke, koja je imala više od 75 000 poginulih i ranjenih, a krajnji rezultat je bio gubitak Anadolije.

Turska je pod vođstvom Kemala Ataturka odnela pobedu, a oko milion i po Grka moralo je da se iseli iz Male Azije u Grčku.

Gubitak rata sa Turskom doveo je i do zbacivanja kralja Konstantina, pa je Grčka bila republika do 1936. godine.

Dvadeseti vek

Podrška pravednoj borbi

Nekoliko godina su vođene borbe turske vojske i ustanika na kopnu i moru. Turci čine velika zverstva na nezaštićenom ostrvu Iosu (Hiosu) i bivaqju više puta poraženi, ali zbog nesloge ustanika to nije iskorišćeno za konačno oslobođenje.

Godine 1825. formirana je i regularna grčka vojska, pa su turci bili prinuđeni da dovlače pojačanja iz Egipta. Pristiglo je 20 000 Egipćana obučenih od evropskih instruktora.

Podlegao je Peloponez, a zatim ii Mesolongi, a 1827. godine kapitulirao je i Akropolj.

Hrabri otpor grčkog naroda egipatsko – turskim snagama 1825 – 1827, te uspesi u borbama 1821 – 1824. godine nisu ostale bez odjeka u svetskoj javnosti. Oštre reakcije javnog mnenja navele su Rusiju, Veliku Britaniju i Francusku da zajednički intervenišu kod Turske u korist ustaničke Grčke. Zahtevano je da se odmah zaključi primirje i Grčkoj da autonomija. Pošto se Turska oglušila o zahtev velikih sila, došlo je do Navarinske bitke 1827. godine.

Udružena britansko – francusko – ruska eskadra uništila je tursko – egipatsku flotu, ali je Carigrad i dalje bio uporan. Tek kada je Rusija 1828. godine objavila rat Turskoj, osmanlijska vojska je bila prinuđena da napusti Grčku. Posle iskrcavanja francuskih snaga na Peloponezu i egipatska vojska se povukla i sklopljen je Jedrenski mir 1829. godine. Turska je bila prinuđena da prizna nezavisnost Grčke, koja je proglašena u februaru 1830. godine.

Tako je Grčka posle skoro dva milenijuma pod Rimljanima, u sklopu Vizantije i pod vlašću Turaka, ponovo bila slobodna. Ovoga puta ne u vidu mnogo državica – gradova kao što je bilo u vreme antike, već kao moderna centralizovana država pod upravom monarha ali i sa očuvanom snažnom demokratskom i kulturnoom tradicijom.

Povratak u samostalnost, međutim, nije tekao bez teškoća. Nacionalna skupština je još 1827. izabrala guvernera Grčke ruskog carskog ministra Janosa Kapodistrijasa, inače Grka, ali je on, koristeći nesređeno stanje u državi, nametnuo ličnu diktaturu i zemlju stavio u punu zavisnost od Rusije.

Velike sile tada nameću za monarha bavarskog princa Otona Prvog. On će ostati na prestolu do 1862. godine, kada će ga zameniti Đorđe Prvi, sin danskog kralja. Za sve to vreme velike sile se mešaju u politički život u Grčkoj, a delovi zemlje koji su još pod turskom vlašću nastoje da se ujedine sa maticom, pa dolazi do čestih nemira i ustanaka. Krajem tog veka, 1897. godine Grčka je morala da zarati protiv Turske upravo zbog jednog takvog događaja. Na Kritu je izbio ustanak i Grčka je htela da podrži svoje sunarodnike u zbacivanju turske vlasti, pa je proglasila aneksiju tog ostrva i uputila vojsku.

Dejstva su vođena i na kopnu i na moru. Nedovoljno spremna grčka vojska pretrpela je poraz od Turske. Zahvaljujući intervenciji vellikih sila, nisu nastale teritorijalne promene.

Krit su okupirale britansko – francuske snage, priznata mu je autonomija pod suverenitetom sultana i formirana nacionalna vlada pod komesarijatom grčkom kralja Đorđa Prvog.

Podrška pravednoj borbi

Rat za oslobođenje

U martu 1821. godine planuo je odavno pripremani ustanak. Ipsilantis je sa Svetom četom, koja je brojala oko 2000 ljudi upao u Moldaviju, zauzeo Jaši i pozvao narod na oružje. U tuđoj sredini, međutim, nije naišao na veću podršku, pa su ih Turci razbili kod Dregešana.

Na drugom kraju Turke carevine, pak, ustanici su bili uspešni. Na Peloponezu, u Epiru i Tesaliji, te na ostrvima, Turci trpe poraze. Za kratko vreme izgubili su oko 15 000 ljudi. Kada se grčki narod digao u borbu za oslobođenje od Turaka, među borcima se našao i veliki engleski pesnik Bajron Džordž Gordon. Romantičar slobodarskog duha, pobunio se protiv poretka u okviru ondašnjeg društva, napusti Englesku i 1823. godine došao u grčki grad Misolongi, koji su Turci držali pod opsadom, da bi pomogao braniocima.

Tu je i završio svoj život, na bojnom polju, doprinoseći da istina o pravednoj borbi grčkog naroda prodre u svet i probudi savest velikih sila. Nepunu godinu posle početka ustanka (13. januara 1822.) izdat je proglas o nezavisnoti Grčke i formirana je prva vlada na nacionalno – demokratskoj osnovi.

Pobunjeni narod je predstavljao vojsku kojoj su na čelu bili raniji odmetnici (klefte), pa je bilo teškoća da se uspostavicentralna komanda.

Turci su to iskoristili i u leto iste godine (pod komandom Huršid – paše, naneli poraz ustanicima kod Pete).

Druga vojska, pod vođstvom Omer – paše Vrionisa, ospela je utvrđeni Mesolongi, a Mahmud – paša Dramalija krenuo je sa 30 000 ljudi na Peloponez i zauzeo Korint.

Rat za oslobođenje

Tajna udruženja

Osmanlije, otkako su 1354. osvojile Galipolje i zakoračile na Balkanko poluostrvo, iskoristile su slabost feudalnog poretka u Vizantiji i Srbiji i obe države uključile u svoje carstvo narednih pet vekova. Carigrad je pao 1453. godine. Turci su teritoriju Grčke podelili na šest sandžaka: Moreju (Peloponez), Atiku i Beociju (Beotiju), Tesaliju, Etoliju i Akarnaniju, Epir i Eubeju (Eviju).

Sandžaci su podeljeni na feude i dati zaslužnim ratnicima na upravljanje. Ropstvo je teško palo grčkom narodu. Deo nižeg plemstva je podlegao pritisku, pa su mnogi feudalci, u težnji da očuvaju svoju imovinu, prelazili u islam.

Narod je, međutim, pružao stalni otpor. U 16. veku se razvija hajdučija (klefti) i to će biti osnova za budući sveopšti ustanak protiv ugnjetača.

Krajem 18. i početkom 19. veka u Gčkoj se formiraju tajna politička udruženja čiji je je krajnji cilj oslobođenje od Turaka. Podstaknuti idejama Francuske revolucije i Prvog srpskog ustanka, grčki patrioti stvaraju udruženje Heterija. Prvo takvo udruženje formirano je 1795. godine pesnik Konstatinos Rigas, ili Riga od Fere.

Njega su Austrijanci uhvatili u Beču i izručili Turcima, a oni ga pogubili ispod Kalemegdana u Beogradu. Slobodarski pokret time nije zaustavljen. Godine 1814. Grci ponovo stvaraju Heteriju pod vođstvom Aleksandrosa Ipsilantisa, u Odesi, planirajući da upladnu iz južne Rusije u Moldaviju i Vlašku, uz istovremeno podizanje naroda u Carigradu, na Peloponezu, u Epiru, Tesaliji i na egejskim ostrvima.

Članovi tog udruženja bili su i mnogi stranci, a među njima i Karađorđe Petrović, vođa Prvog srpskog ustanka.

Tajna udruženja

Car Srba i Grka

Ne mogavši da odoli napadima neprijatelja, Vizantija je gubila jednu za drugom svoje nekadašnje teritorije. Za vreme cara Iraklija (610 – 640), Južni Sloveni su joj oteli najveći deo Balkanskog poluostrva, na istoku je ponovo pretila opasnost od ojačanih Persijanaca, a potom i od Arabljana koji su oteli Siriju, Palestinu i Egipat, tako da se Vizantija u 8. veku svela na južne delove Balkanskog poluostrva i obala Male Azije, u stvari na antičku i današnju Grčku.

U nekoliko narednih vekova Vizantija će se grčevito braniti od agresivnih suseda i smirivati stanje u državi zbog ubrzanog procesa feudalizacije. Car Lav Treći (714. – 741.) oduzeo je crkvi znatan deo poseda i dao vojnicima u vidu beneficija da bi bolje branili oslabljenu zemlju: slobodne seljake je pretvarao u kmetove, i kolone i robove. Došlo je do sukoba sa crkvom (ikonoborstvo), a seljaci su počeli dizati ustanke, ne želeći da postanu kmetovi.

Naročito žestok ustanak planuo je u Maloj Aziji 821. godine, pod vođstvom Tome Slovena. Vođa ustanka slovenskog porekla proglasio se čak za cara i godinu dana držao pod opsadom Carigrad. Vizantijski car Mihajlo Drugi „Mucavi“ uspeo je da ga pobedi tek uz vojnu pomoć bugarskog hana. Toma je zarobljen i posle svirepog mučenja ubijen. Posle toga feudalizacija je u Vizantiji išla mnogo bržim tempom.

Pritisak na Vizantiju vršili su Huni, Avari, Arabljani, Bugari, Normani… a od 11. veka i krstaši. boreći se navodno protiv muslimana i „oslobađajući“ Hristov grob, feudalci iz zapadne Evrope su od 11. do 13. veka pustošili zemlje kroz koje su prolazili ili su u Vizantiji, gotovo ne nailazeći na otpor, formirali nekoliko feudalnih državica: Ahajsku kneževinu, Atinsko vojvodstvo, Epirsku despotovinu i Solunsku kraljevinu.

No, uz sve negativne posledice krstaških ratova, trebalo bi reći da su doprineli širenju grčke kulture na zapad.

Ratujući sa Vizantijom, u te krajeve je dospeo i srpski vladar Dušan Silni. Pošto je osvojio od Vizantije Kastoriju, izbio je pred Solun 1334. godine. U jesen 1345. zauzeo je Ser, te više manjih gradova, a granice svoje države pomerio do Egejskog mora od reke Meste do Solunskog zaleđa. Osvojivši veći deo vizantijskih zemalja, Dušan se proglasio carem Srba i Grka, a zatim krunisao u Skoplju 1346. godine. Dve godine kasnije zauzeo je Epir i tesaliju i pripremao se da uđe u Carigrad.

Car Srba i Grka

Peloponeski rat

Razbesneli car Darije nije odustajao. Spremao je novi pohod, koji će posle njegove smrti ostvariti sin mu Kserks. On je krenuo sa do tada neviđenom vojnom silom (vodio je „više vojnika nego što Grčka ima stanovnika“), naredio čak da se nemirno more šiba pri prelasku na evropsko kopno, jer mu je porušilo mostove čijim je graditeljima odrubio glav kao nesposobnima, i 480. godine ustremio prema Atini i Peloponezu. Udruženi grčki gradovi – države (njih 31) dočekali su Kserksa kod Termopila, pruživši snažan otpor (uglavnom Spartanci koji su tu izginuli), ali su napadači ušli u Atinu i razorili je.

Zahvaljujući jakoj mornarici koju su Atinjani pre toga izgradili pod vođstvom Temistokla, grčka vojska je ipak iste godine odnela pobedu i najurila Kserksa sa glavninom persijske vojske u Aziju. Ostatak Kserksove armade poražen je u još jednoj bici – kod Plateje, tako da je strašna opasnost sa istoka privremeno otklonjena.

Nadaleko čuveno kiparstvo antičkih Grka imalo je više predstavnika, među kojima se ističe Fidija, vajar iz petog veka pre nove ere. On je skulpturama ovekovečio likove pobednika nad Persijancima, pa su mu Atinjani poverili da rukovodi radovima na Partenonu i obnovom porušenog Akropolja. Pravio je statue mnogih božanstava od zlata, slonove kosti i bronze, ali je malo tih dela sačuvano.

Atina i drugi grčki gradovi su doživeli pravi procvat u Periklovo doba, ali se nad zemljom Helena još u toku rata sa Persijom nadvila nova nesreća u liku bratoubilačkog rata između Atine i Sparte. Peloponeski rat je trajao od 431. do 404. godine pre nove ere. U njemu su učestvovale i druge grčke državice podeljene u dva tabora. Borbe su vođene s promenljivom srećom, ali je demokratska Atina sa svojim saveznicima pobeđena, a aristokratska Sparta je izrasla u vodeću silu.

Peloponeski rat

Ratovi sa Persijancima

Država Spartanaca još je po nečemu bila drugačija. Na njenom čelu bila su dva kralja (bazileusa). Svakog od njih je nasleđivao sin koji se prvi rodi posle očevog dolaska na presto. Kraljevi su bili prvi u svemu, imali su više zemlje od drugih, komandovali su vojskom i bili nadležni u rešavanju mnogih društvenih pitanja.

Nadzirale su ih aristokrate preko pet efora koje je birala narodna skupština, a najviša vlast u Sparti, uz kraljeve, bila je Gerusija. To je veće od 28 geronta (staraca), čiji su članovi i kraljevi po položaju. Članovi narodne skupštine bili su Spartanci koji su završili državnu školu i napunili trideset godina života. Pošto je članstvo u skupštini bilo uslovljeno prilogom za tzv. sisitiju, siromašniji iz vladajuće klase, a pogotovo Perijeci i Helioti, nisu mogli da odlučuju o odlučivanju. tako je spartanska demokratija važila, zapravo, samo za najmoćnije iz vladajuće klase.

Tokom šestog veka pre nove ere Spartanci su se organizovali u moćan Peloponeski savez. Zajedno sa Tegejom, Korintom, Epidaurom i drugim gradovima sa Peloponeza i oko njega, Sparta se okrenula protiv Atine i njenog pomorskog saveza država sa demokratskim robovlasničkim uređenjem. To će dovesti do Peloponeskog rata i početka opadanja Grčke, koja će pasti pod vlast Rimljana.

Pre toga su svi grčki gradovi – države pod vođstvom Atine i Sparte, preživele teške ratove, spasavajući svoju zemlju od Persijanaca. Silni i agresivni car Darije krenuo je da proširi svoju državu pripajanjem grčkih teritorija. Koliko mu je bilo stalo do toga, svedoči Herodot u svojoj istoriji: „Gospodaru, seti se Atinjana“, govorio je rob svakog jutra Dariju. I krenula je silna carska vojska, ali je taj prvi pohod propao, zbog nevremena u kome je stradala flota. Potom pođe nova armada, ali ih je grčka vojska dočekala i razbila na Maratonu.

Kada su Olimpijske igre obnovljene 1896. godine, među atletskim disciplinama se našla i jedna nova – maratonska trka.

Uvedena je u čast glasnika koji je posle blistave pobede Grka nad znatno brojnijim Persijancima 490. godine pre nove ere trčao od Maratonskog polja da bi Atinjanima saopštio radosnu vest. Jedva izogovorivši da je neprijatelj poražen, glasnik se srušio i – umro.

Ratovi sa Persijancima

Sparta – država ratnika

Nešto drugačiju demokratiju imala je Sparta, država potomaka Dorana na Peloponezu. Spartanci su, naime, razvili vojničku aristokratsko – oligarhijsku državu u kojoj su ratnici činili vladajuću klasu.

Predanje kaže da je kralj Likurg podelio spartanku zemlju na devet hiljada delova, prema tadašnjem broju stanovnika. Zemlja je bila kolektivno vlasništvo i nije se smela otuđivati. Nasleđivao je samo najstariji sin. Obrađivali su je građani trećeg reda – Heloti. Oni su bili dužni da Spartancima svake godine daju deo letine, bez obzira na to da li je bilo roda ili ne.

Helote su sačinjavali pokoreni starosedeoci Lakonije i Mesinije, oblasti koju su osvojili Dorani, preci Spartanaca. To su bili polurobovi ili kmetovi. Smatrani su za kolektivno vlasništvo države, a služili su da pojedinim Spartancima obrađuju zemlju. Pored vladajućih Spartanaca i Helota, u toj po mnogo čemu posebnoj državi postojala je i srednja klasa, tzv. Perijeci. Oni su bili slobodni građani. Bavili su se zanatima, trgovinom i zemljoradnjom, plaćajući državi velike poreze.

Služili su u vojsci sa Spartancima, ali nisu mogli dostići visoke položaje, niti su smeli stupati u brak sa pripadnicima vladajuće klase. Zbog takvih odnosa u Sparti je bilo velikih suprotnosti između sve tri klase. Najveći problem bilo je vlasništvo nad zemljom i zbog toga je dolazilo do pobuna i novih ratova za proširivanje teritorije.

Ratovanje je bilo glavno zanimanje Spartanaca. Da bi se osposobili za vojničku službu vaspitavani su na poseban način. Deca su do sedme godine rasla sa roditeljima, u porodicama, a kasnije su i dovođena u državna „učilišta“. Tamo su razvrstavana prema godinama u razrede i čete, u stvari svojevrsne vojne formacije.

U dvadesetoj godini pitomac bi postajao vodnik (iran), a u dvadeset drugoj bi izlazio iz zavoda kao osposobljeni ratnik. Mladići su navikavani na poslušnost, izdržljivost, odricanje, hrabrost, snalažljivost. Javno su šibani i bila je sramota da puste suzu. Hranili su se skromno, vežbali bosi i katkad goli, na pitanja su morali da odgovaraju kratko i jasno (lakonski). Svaki drugi rad osim ratovanja smatrali su nedostojnim.

Sparta - država ratnika

Atina – sinonim antičke Grčke

Prema legendi, Tezej je osnivač Atine, najslavnijeg grada države u staroj Heladi, koji je postepeno izrastao i do danas ostao politički, kulturni i privredni centar Grčke.

Do 683. godine pre nove ere Atinom su vladali kraljevi. Aristokratija je počela postepeno da ograničava njihovu vlast, dok ih nije potpuno odbacila. Biran je najpre vojskovođa (jer „kraljevi nisu umeli da vode ratove“, piše Aristotel) u vidu polemarha; zatim su sve kraljeve administrativne funkcije date arhontu, a sudske i neke druge nadležnosti prvosvešteniku ili bazileju.

S vremenom su se sva trojica zvala arhonti i oni su, zajedno da šestoricom tesmoteta izabranih da pišu zakone, predstavljali najvišu državnu vlast. Arirstokratija ih je kontrolisala preko svog veća, koje je zasedalo na Aeropagu, jednom od brežuljaka Atine. Arhonti su se birali iz redova eupatrida, dakle najuglednijih ratnika i zemljoposednika. Nasuprot njima bila je masa bezemljaša, sitnosopstvenika i robova, zbog čega je dolazilo do čestih nemira.

Atinjani su u težnji za demokratskim reformama poverili najpre Drakonu da piše zakone po kojima će vladati i živeti u Polisu, zatim u Solunu da napiše državni ustav, a reforme po kojima će Atina ući u grčku i svetsku istoriju dovršio je Klisten oko 508. godine pre nove ere.

Radikalne promene doneo je Solon. On je 594. ukinuo sve dugove, državne i privatne, vratio iz izgnanstva sve koji su bili proterani zbog političkih razloga, podelio građane na četiri razreda po imovinskom stanju, uredio vojsku i državnu upravu (Areopag, Bule, Narodna skupština), dajući prava u upravljanju državom svima osim robovima i bezemljašima. Bila je to robovlasnička demokratija kojom će Atina ući „zlatno“ – Periklovo doba, ali i pregrmeti grčko – persijske ratove i Peloponeski rat, posle kojih će mnogo toga biti izmenjeno u drevnoj Heladi.

Grčki polisi

Zanimljivo je da narodi stare Grčke nisu osnovali zajedničku državu u kojoj bi se svi udružili. Umesto toga njihova omiljena forma države bili su polisi, gradovi – države, kakvih je bilo na stotine. Svaki od njih je imao manju ili veću teritoriju (Sparta je npr. u doba najveće moći imala oko 8.400 kvadratnih kilometara, a slavna Atina sa Atikom 2.650 kvadratnih kilometara) i društveni i privredni život uređen po svojim pravilima.

Svaki polis imao je svog bazileja (monarha), bule (veće građana) sastavljeno od aristokrata i narodnu skupštinu (eklesiju). Nasuprot aristokratskom sloju u kome su bili krupni zemljoposednici, najbolji ratnici, sveštenici i sl. (eupatridi), bili su robovi, bezemljaši, sitni zemljoposednici, sirotinja (demos), sa izrađenim suprotnostima između rodovske aristokratije i demosa.

I u takvim uslovima, međutim, u grčkom polisu jedno od najvećih dostignuća bila je demokratija izražena u stalnoj težnji da u vladanju i upravljanju društvom učestvuje većina građana, da svi budu jednaki pred zakonom, bez obzira na poreklo i imetak, te da se na rukovodeća mesta biraju najsposobniji.

Najdalje od svih polisa u razvoju demokratije stigla je Atina. Ona je već u petom veku stare ere imala tako uređene društvene odnose da je bila primer drugim državama – gadovima. Narod je u Atini vladao preko narodne skupštine koja je odlučivala o ratu i miru, o sklapanju saveza sa drugim gradovima, donosila zakonske propise i birala državne rukovodioce. Iako u toj skupštini žene i robovi nisu mogli da učestvuju, ona je na neki način izražavala volju većine i predstavljala vidan napredak u razvoju helenskog društva.

Aristotel, najčuveniji grčki filozof, živeo je od 384. do 322. godine pre nove ere. Sa 18 godina stupio je u Platonovu akademiju i u njoj ostao 20 godina. Posle toga živeo je na dvoru makedonskog kralja, kao vaspitač i učitelj budućeg osvajača sveta – Aleksandra. Kad je krenuo u ratni pohod ka Indiji, Aristotel se vratio u Atinu i osnovao svoju filozofsku školu. Njegova genijalna misao dala je čovečanstvu logiku kao nauku, a bavio se i geologijom, zoologijom, geografijom, meteorologijom… U njegovom učenju sadržano je zapravo celokupno dotadašnje naučno iskustvo starih Grka. Pred kraj života optužen je za bezbožništvo i proteran iz Atine.

Umro je u mestu Halkidi, na susednom ostrvu Eviji (Eubeji).

Grčki polisi

Homer peva o Troji

U približno isto vreme kad su Dorci dovršili svoje naseljavanje i zagospodarili Peloponezom i većim delom helenskih zemalja odigrala se jedna značajna epizoda iz borbe Grka sa starosedeocima Male Azije. To je čuveni Trojanski rat, legendarno opevan u Homerovoj „Ilijadi“ i „Odiseji“. Taj rat se vodio od 1194. do 1184. godine pre nove ere, prema predanju zbog toga što je je Paris oteo lepu jelenu, ženu kralja Menelaja. Posle deset godina borbi Grci su pobedili kralja Prijama, razorili troju i vratili se sa Jelenom i bogatim plenom.

Trojanski rat je bio inspiracija umetnika, iznedrivši dva najslavnija spomenika antičke litereature. „Ilijada“ i „Odiseja“, dva divna starogrčka epa, dela su neprolazne vrednosti i tekovina svetske kulture. Zgode i nezgode iz poslednje godine rata i doživljaje Odiseja, mudrog junaka sa Itake, prilikom deset godina dugog povratka iz rata vernoj supruzi Penelopi, opevao je, veruje se, Homer, slepi helenski pesnik.

Genijalnog pesnika za koga Herodot („otac istorije“) kaže da je živeo u devetom veku stare ere, sedam gradova je smatralo svojim sugrađaninom: Smirna, Rodos, Kolofon, Salamis, Hios, Argos i Atina. To potkrepljuje neke tvrdnje da je Homer možda mitska ličnost, a da su i jedan i drugi ep delo , nepoznatih pesnika. Za grčku i svetsku kulturu, reč je o neprolaznom svedočenju o jednom vremenu i ljudima koji su stvarali osnove buduće helenske države.

Homer peva o Troji

Kritsko – Mikenska kultura

Na prostorima koje su naselila helenska plemena cvetale su neke od najstarijih civilizacija, poput onih u Aziji ili Egiptu. Jedna od najpoznatijih je kritska ili minojska, po legendarnom kralju Minosu iz grada Knososa, na najvećem grčkom ostrvu Kritu. Ta kultura se razvijala od trećeg milenijuma stare ere i trajala je gotovo dvadeset vekova. Bogata arheološka nalazišta na Kritu svedoče o izuzetno lepim građevinama, palatama sa freskama, kamenom posuđu s uklesanim ornamentima, oružju… Pronađeno je i više hiljada natpisa ispisanih različitim vrstama pisama, većinom na glinenim pločicama. noga od njih još nisu odgonetnuta, jer su na nepoznatom jeziku.

Jedan od najvećih antičkih istoričara Tukidid piše da je Mikonos imao i jaku mornaricu i da je gospodario većim delom Helenskog (Egejskog) mora i Kikladima i da je gonio gusare jer su mu ometali trgovinu sa državama iz Male Azije. Prema etičkoj priči, Atinjani su morali svake devete godine da šalju po sedam mladića i sedam devojaka čudovišnom Minotauru, koji se nalazio u Lavirintu, u gradu Knososu. Te napasti je uspeo da ih oslobodi tek Tezej, mitski osnivač atinske države.

Kritskoj civilizaciji se vremenom pridružila mikenska kultura, koja se razvila u gradu Mikeni, prestonici kralja Agamamnona, na Peloponezu. Ona nije samo nasledila kritsku kulturu, već je i preinačila služeći se pri gradnji velikim kamenim blokovima, koje su Grci nazvali kiklopskim. S obzirom na česte ratne sukobe, Mikenci su podizali impozantne utvrđene gradove, grobnice i sl. Poznati su čuvena „lavovska vrata“, „kiklopske zidine“ i kraljevska nekropola u Mikeni, gde su uz kosti pokojnika pronađeni mnogi predmeti od zlata, srebra, slonove kosti, bronze i kristala. Mnogobrojni pisani spomenici iz tog perioda odgonetni su i zahvaljujući njima stekao se uvid (jezik je starogrčki) u društveni i privredni život Helena iz tog vremena ne samo na Peloponezu.

Kritsko - Mikenska kultura

Jonci, Dorci i Eolci

Za Dorce se, na primer, zna da su osvojili Peloponez i, pokorivši gospodare Mikene i Tirinta, „srušili mikensku kulturu“ i usmerili istorijski razvoj u tim krajevima drugim putem. Njihovi najslavniji predstavnici su Spartanci, poznati ratnici i čuvari helenskih tradicija.

Eolci su se, pak, nastanili u Tesaliji i Beotiji, na severnim ostrvima Egejskog mora (Lezbos, Tenedos i dr.), te na severozapadnoj obali Male Azije u Eolidi.

Treći iz grupacije najvažnijih helenskih plemena – Jonci, smestili su se na Atici, Eviji, Kikladskim i istočnim egejskim ostrvima, zatim na zapadnoj obali Male Azije, od Smirne do Halikarnasa. Zanimljivo je da ta azijska, ili jonska grupa, brže napredovala u svom razvoju pod uticajem naprednijeg Orijenta i bogatog zaleđa. Antički Jonci su se izdigli nešto kasnije od svojih azijskih saplemenika, ali su kulturno nadmašili i njih i ostale Helene.

Tokom osmog, sedmog i šestog veka pre nove ere u zemlji Helena se događala tzv. velika kolonizacija. Grci su se masovno selili iz matične zemlje i osnivali kolonije na severnoj obali Egejskog mora, u severnom Egiptu i Libiji, u Italiji, na Jadranu i svuda duž obala Sredozemnog mora, sve do Heraklovih stubova – Gibraltara.

Jonci, Dorci i Eolci

Kolevka evropske demokratije

Kolevka evropske demokratije - Grčka. Malo je država i naroda u istoriji ljudskog roda koje su imale tako buran razvoj i toliko kulturnih tekovina darivale čovečanstvu kao što je Grčka. Postojbina olimpijskih igara – najpoznatijeg sportskog takmičenja u svetu, započetog daleke 776. godine pre nove ere i obnovljenog zalaganjem Pjera de Kubertena 1894. godine sa geslom „Citius, Altius, Fortus“ (brže, više, snažnije).

Današnja republika Grčka, ili Helada (Vasileion tis Ellados), kako se još naziva država na krajnjem jugoistoku Evrope, tamo gde Balkansko poluostrvo zapljuskuju vode Sredozemnog, Egejskog i Jonskog mora, obuhvatala je u antičko doba i obalu Male Azije, današnje Turske, te mnoge kolonije koje su Heleni osnovali na ostrvima i obalama Mediterana.

Ime Grčka je dobila tek kasnije, po jednoj oblasti u Epiru, čiji se stanovnici nazivaju Graikoi, a „kumovi“ su bili Rimljani, osvajači i mnogih drugih teritorija. Heleni se na tom delu Balkanskog poluostrva javljaju oko 1500. godine pre nove ere, u oblastima koje su dotle naseljavali starosedeoci zvani Pelazgi. Bila su to različita indoevropska plemena, od kojih klasični grčki pisci izdvajaju kao glavne Jonce, Eolce i Dorce, a neki spominju i homerske Ahajce.

Za razliku od mitskih legendi i ranijeg tradicionalnog shvatanja da su se ta plemena doselila kao već formirana iz neke pradomovine, utvrđeno je da su se ona vremenom stvarala na tom tlu u određenim geografskim i istorijskim uslovima primajući razne etničke elemente koje su zatekli i razvijajući svoj jezik, kulturu i običaje.

Kolevka evropske demokratije